ابن‌مغازلی ابوالحسن علی بن محمد طیب جلاییابوالحسن علی بن محمد بن محمد بن طیب جُلاّیی، مورخ، محدث و فقیه واسطی، یکی از شخصیت‌های ابن‌مغازلی می‌باشد؛ اِبْن‌ِ‌مَغازِلی، عنوان دو تن از محدثان و فقیهان مالکی واسط که در سده‌های ۵ -۶ق/۱۱-۱۲م می‌زیسته‌اند. ۱ - معرفی اجمالیابوالحسن علی بن محمد بن محمد بن طیب جُلاّیی (د ۱۰ صفر ۴۸۳ق/۱۴ آوریل ۱۰۹۰م)، مورخ، محدث و فقیه واسطی است. او را از آن جهت که مدتی در واسط به خطابت پرداخته [۱]
ابوطاهر سلفی، سؤالات، ج۱، ص۳۴، به کوشش مطاع طرابیشی، دمشق، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
خطیب نیز می‌خوانند. از زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست، ولی با توجه به استماع حدیث وی در واسط در ۴۳۴ق، [۴]
علی ابن مغازلی، مناقب علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۱، ص۴۳، به کوشش محمد باقر بهبودی، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
می‌توان زمان تحصیلش را تخمین زد.۲ - شیوخ حدیثدر میان شیوخ حدیث‌ِ او نام کسانی چون ابوالحسن علی بن عبدالصمد هاشمی، ابوبکر احمد بن محمد خطیب، ابوالحسن احمد بن مظفر عطار و ابوعبدالله محمد بن علی شجری به چشم می‌خورد. ۳ - شاگرداناز شاگردان و کسانی که از وی روایت کرده‌اند، فرزندش ابوعبدالله محمد، ابوالقاسم علی بن طراد بغدادی، ابوعبدالله محمد بن فتوح حمیدی، ابوالکرم خمیس بن علی حوزی و ابوالقاسم علی بن شیران واسطی را می‌شناسیم. [۸]
ابوطاهر سلفی، سؤالات، ج۱، ص۲۰، به کوشش مطاع طرابیشی، دمشق، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
[۹]
ابوطاهر سلفی، سؤالات، ج۱، ص۵۰، به کوشش مطاع طرابیشی، دمشق، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
[۱۰]
یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۱۷، ص۲۱۵.
۴ - علمیتسمعانی بر آگاهی او در زمینه رجال واسط و روایات ایشان تأکید نموده و خمیس حوزی از دانش او در فقه سخن گفته است. [۱۲]
ابوطاهر سلفی، سؤالات، ج۱، ص۳۳-۳۴، به کوشش مطاع طرابیشی، دمشق، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
از دیدگاه رجالی، ابن‌نقطه او را از ثقات شمرده، [۱۳]
محمد بن نقطه، الاستدراک، ج۱، ص۲۳۱، نسخه خطی کتابخانه ظاهریه، شم ۴۲۳ حدیث.
اما ابن‌نجار به اغلاط او اشاره کرده و ضبط او را مورد نقد قرار داده است. [۱۴]
محمد بن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۴، ص۷۱، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۵م.
مذهب فقهی ابن‌مغازلی بنا به گفته شاگردش خمیس حوزی، مالکی بوده است، [۱۵]
ابوطاهر سلفی، سؤالات، ج۱، ص۳۳، به کوشش مطاع طرابیشی، دمشق، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
[۱۶]
ابوطاهر سلفی، سؤالات، ج۱، ص۸۲، به کوشش مطاع طرابیشی، دمشق، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
[۱۷]
ابوطاهر سلفی، سؤالات، ج۱، ص۱۰۰، به کوشش مطاع طرابیشی، دمشق، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
ولی کسانی چون ابن‌بطریق که او را از طریق کتاب مناقبش شناخته‌اند، به جهتی نامعلوم او را شافعی دانسته‌اند. ۵ - آثارمهمترین اثر ابن‌مغازلی که در آثار پیشینیان بر آن تکیه شده تاریخ واسطِ مفقود اوست که خود ذیلی بر تاریخ واسط بحشل بوده [۱۹]
ابوطاهر سلفی، سؤالات، ج۱، ص۳۴، به کوشش مطاع طرابیشی، دمشق، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
[۲۰]
محمد بن نقطه، الاستدراک، ج۱، ص۲۳۱، نسخه خطی کتابخانه ظاهریه، شم ۴۲۳ حدیث.
و مورد استفاده مؤلفانی چون سمعانی و ذهبی [۲۲]
محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۶، ص۳۵۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۲۳]
محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۲۰، ص۱۷۳، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
قرار گرفته است.سلفی نیز در شرح حال جمعی از عالمان واسط اطلاعات قابل توجهی را با واسطه خمیس حوزی از ابن‌مغازلی نقل کرده است. [۲۴]
ابوطاهر سلفی، سؤالات، ج۱، ص۱۴۰، به کوشش مطاع طرابیشی، دمشق، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
۵.۱ - اثر مهمدیگر اثر مهم ابن‌مغازلی کتاب مناقب علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) است که به ویژه بین شیعیان متداول بوده و کسانی چون ابن‌بطریق حلی در خصائص و عمده [۲۷]
یحیى بن بطریق، عمده، ص ۲۷- ۲۸، قم، ۱۴۰۷ق
، اربلی در کشف الغمه، ابن‌طاووس در الطرائف، علامه حلی در نهج الحق و مجلسی در بحارالانوار در سطح وسیعی آن را مورد استفاده قرار داده‌اند.کتاب مناقب در ۱۳۹۴ق به کوشش محمدباقر بهبودی در تهران و بار دیگر در ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م در بیروت به چاپ رسیده است. [۳۳]
ابوطاهر سلفی، سؤالات، ج۱، ص۳۴، به کوشش مطاع طرابیشی، دمشق، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
[۳۴]
محمد بن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۴، ص۷۱، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۵م.
۶ - وفاتگفته شده که ابن‌مغازلی در پایان عمر خود به بغداد آمد و پس از چند روز در اثر حادثه‌ای در دجله غرق شد. [۳۵]
ابوطاهر سلفی، سؤالات، ج۱، ص۳۴، به کوشش مطاع طرابیشی، دمشق، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
[۳۷]
محمد ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۴، ص۷۳، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۵م.
۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌مغازلی»، ج۴، ص۱۷۸۸. |